Khủng Hoảng Gạo Tại Nhật Và Nghịch Lý Lãng Phí Hàng Tấn Cơm Mỗi Ngày

Trong khi giá gạo tại Nhật Bản tăng gấp đôi chỉ trong vòng một năm và chính phủ phải tính đến chuyện nhập khẩu để đảm bảo nguồn cung, thì tại các nhà máy và siêu thị trên khắp đất nước mặt trời mọc, hàng tấn cơm nắm và cơm hộp vẫn đang bị vứt bỏ mỗi ngày. Nghịch lý này không chỉ gây sốc, mà còn gợi lên nhiều câu hỏi nhức nhối về hệ thống sản xuất – tiêu thụ và cách con người đối xử với tài nguyên thực phẩm.

Cơm bị bỏ đi mỗi ngày – Sự thật đáng lo ngại

Theo báo Mainichi, Công ty Tái chế Thực phẩm Japan Food Ecology Center (JFEC) tại tỉnh Kanagawa cho biết họ tiếp nhận trung bình 40 tấn chất thải thực phẩm mỗi ngày, trong đó 3-4 tấn là cơm còn ăn được. Lượng cơm này chủ yếu đến từ các nhà máy sản xuất cơm nắm (onigiri), cơm hộp (bento), siêu thị và cửa hàng tiện lợi ở vùng Kanagawa và khu vực phía tây Tokyo.

Ông Koichi Takahashi, Chủ tịch JFEC, cho biết các nhà sản xuất thường nấu dư cơm để tránh tình trạng thiếu hàng trong trường hợp đơn đặt hàng tăng đột biến. Tuy nhiên, nếu cơm không được tiêu thụ hết trong thời gian quy định về độ tươi mới, toàn bộ sẽ bị thải bỏ, bất kể vẫn còn dùng được.

Những hộp cơm nắm không bán hết được chuyển đến JFEC, nơi chúng được xử lý như rác thực phẩm, dù chất lượng vẫn đảm bảo để ăn. Việc làm này không chỉ lãng phí tài nguyên mà còn gây tổn thất lớn về kinh tế và môi trường.

Hành trình của cơm thừa: từ băng chuyền tới... máng ăn cho lợn

Tại cơ sở của JFEC, thực phẩm thu gom được đưa lên băng chuyền, nơi nhân viên loại bỏ dị vật như bao bì, nhựa, giấy. Sau đó, cơm sẽ được nghiền nhuyễn, khử trùng và lên men. Kết quả cuối cùng là một loại thức ăn chăn nuôi dạng lỏng, được chuyển đến các trại nuôi lợn.

Đáng chú ý, thịt từ những con lợn được nuôi bằng loại thức ăn tái chế này được dán nhãn là “thịt mềm” khi bán ra thị trường – một minh chứng cho nỗ lực xoay vòng thực phẩm một cách sáng tạo. Tuy nhiên, lượng cơm và thực phẩm mà JFEC có thể xử lý cũng chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.

4,72 triệu tấn thực phẩm bị lãng phí mỗi năm

Dữ liệu chính thức từ chính phủ Nhật Bản cho biết trong năm tài khóa 2022, khoảng 4,72 triệu tấn thực phẩm đã bị vứt bỏ – tức bình quân mỗi người Nhật lãng phí 103 gram thực phẩm mỗi ngày, gần bằng trọng lượng của một nắm cơm onigiri truyền thống (khoảng 110 gram).

Thực phẩm bị bỏ đi không chỉ là sự lãng phí tiền bạc, mà còn là một gánh nặng môi trường. Rất nhiều địa phương tại Nhật vẫn chọn cách đốt rác thực phẩm, tiêu tốn ngân sách công và góp phần gia tăng lượng khí thải carbon.

Trong khi đó, những nơi như JFEC – với mô hình tái chế thực phẩm thành thức ăn chăn nuôi – dù hiệu quả, nhưng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ và chưa được nhân rộng rộng rãi.

Khủng hoảng gạo khiến mâu thuẫn trở nên trầm trọng

Câu chuyện càng trở nên nghịch lý khi Nhật Bản hiện đang đối mặt với cuộc khủng hoảng gạo nghiêm trọng. Trong nhiều năm qua, chính phủ Nhật thực hiện chính sách gián tiếp kiểm soát sản lượng gạo thông qua hợp tác xã nông nghiệp, nhằm cân bằng cung – cầu. Tuy nhiên, khi nhu cầu gạo tăng mạnh từ năm 2023 trở lại đây, chính sách này không còn đáp ứng kịp, khiến giá gạo tăng gấp đôi.

Cụ thể, giá 5kg gạo – từng dao động ở mức 2.000 yên (khoảng 14 USD) – nay đã vượt mốc 4.000 yên (gần 28 USD). Dù chính phủ đã cố gắng hạ nhiệt thị trường bằng cách giải phóng gạo từ kho dự trữ, song đến nay vẫn chưa có giải pháp hiệu quả để bình ổn giá và đảm bảo đủ gạo cho nhu cầu nội địa.

Trong bối cảnh đó, việc hàng tấn cơm – sản phẩm trực tiếp từ gạo – bị lãng phí mỗi ngày trở thành một vấn đề không thể bỏ qua.

Chính phủ Nhật ra tối hậu thư cho ngành bán lẻ

Trước thực trạng đáng lo ngại, ngày 6/6, Bộ Nông nghiệp Nhật Bản đã có văn bản gửi tới 5 tổ chức đại diện các siêu thị, cửa hàng tiện lợi lớn nhất cả nước, trong đó nhấn mạnh:

“Giữa lúc khủng hoảng gạo, việc lãng phí cơm nắm, cơm hộp và các sản phẩm từ cơm khác là không thể chấp nhận được.”

Chính phủ kêu gọi các đơn vị trong chuỗi bán lẻ cần triển khai biện pháp cụ thể để cắt giảm lượng thực phẩm bị thải bỏ, đồng thời phát triển các mô hình tiêu thụ hợp lý hơn – chẳng hạn như giảm giá vào cuối ngày, sử dụng phần mềm dự báo nhu cầu chính xác hơn, hoặc áp dụng hệ thống đặt trước với người tiêu dùng.

Lối đi nào cho tương lai?

Sự kiện tại Nhật Bản là một hồi chuông cảnh tỉnh không chỉ đối với nước này, mà còn với nhiều quốc gia đang phát triển. Khi giá lương thực tăng cao, khi biến đổi khí hậu và khủng hoảng môi trường ngày càng nghiêm trọng, thì việc để hàng tấn thực phẩm vẫn ăn được bị vứt đi là điều không thể chấp nhận được – dù lý do là hệ thống quản lý kho bãi, chuỗi cung ứng hay thói quen tiêu dùng.

Việc JFEC chuyển hóa cơm thừa thành thức ăn chăn nuôi là một ví dụ tích cực, nhưng rõ ràng chưa đủ. Cần sự vào cuộc đồng bộ từ chính phủ, doanh nghiệp đến người tiêu dùng. Cần có chính sách khuyến khích tiêu thụ “thực phẩm cận date”, phát triển chuỗi cung ứng bền vững và hạn chế tối đa việc sản xuất dư thừa.

Kết luận

Khủng hoảng gạo tại Nhật Bản đang phơi bày một nghịch lý cay đắng: khan hiếm và dư thừa tồn tại song song. Trong khi người dân phải chi nhiều tiền hơn cho bữa ăn mỗi ngày, thì ở đầu bên kia của chuỗi sản xuất, hàng tấn thực phẩm vẫn bị coi như rác thải.

Nếu không có sự thay đổi mạnh mẽ về tư duy và hành động, không chỉ Nhật Bản mà toàn thế giới sẽ còn phải trả giá đắt vì thói quen lãng phí – nhất là với tài nguyên quý giá như lương thực.